İSMİ İLE MEŞHUR İLLERİMİZ – 4 (Bingöl)

Diğer illerin ismi gibi Bingöl isminin de pek çok efsanesi bulunmaktadır. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesine de konu olmuş olan Bingöl hakkında pek çok rivayet bulunmaktadır.

Bu efsanelerdeki bir rivayete göre Bingöl, ismini Bingöl Dağından alındığı söylenir. Bu dağ üzerinde, buzullardan meydana gelmiş pek çok gölcük bulunmaktadır. Anlatılan efsaneye göre bu bölgede savaş hüküm sürmektedir. Savaş esnasında orada bulunan ordulardan biri su ihtiyacını gidermek için su arar ve köylülerden yardım ister. Köylülerden biri Bingöl Dağında bir göl olduğunu ve oraya giderlerse su ihtiyacını gidereceklerini söyleyerek Bingöl Dağını tarif eder. Tarife göre hareket eden Komutan askerlerini de alır Bingöl Dağına doğru yola çıkarlar. Bölgeye geldiklerinde karşılarına, fışkıran kaynaklardan meydana gelen binlerce gölcük çıkar. Bu durum karşısında şaşırıp ve heyecanlanarak “Burası bir göl değil, bingöl!” diye haykırır.

Böylece buradaki rivayete göre ilimizin adı günümüzdeki ismi olan Bingöl ismini alır.

İlimizin, Bingöl adının dışında farklı isimlerle de anılmıştır.

Bingöl vilayetinin eski adı Cevlik’tir. Cumhuriyetin ilanından sonra Cevlik ismi değişerek yerini Çabakçur ismini alarak ilçe olmuştur.

Çapakçur’un eski kaynaklara göre anlamı temiz su demektir. 1936’da il merkezi olan Çapakçur, 1945’te ise Bingöl ismini alarak günümüzde bu isim kullanılmaktadır.

Yine başka bir rivayete göre  Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Bingöl isminin nereden geldiğini şöyle anlatılmaktadır.

Evliya Çelebi’ye göre “Bir avcı, bir kuş vurur, kuşu gölde temizlemeye çalışırken, kuş canlanır ve göle dalıp kaybolur. Daha sonra gölün ab-ı hayat kaynağı olduğu meydana çıkar. Bu sır meydana çıkınca Allah’ın emriyle bin parçaya bölünmüş ve hangisinin ab-ı hayat kaynağı olduğu bilinmez olmuştur.”

Böylece Evliya Çelebi’nin de seyahatnamesinde yer alan bilgiye göre, Bingöl isminin buradan geldiği rivayet edilir.

Yine bir rivayete göre Bingöl isminin şu şekilde alındığı ifade edilmektedir.

Seyahatnameye göre dönemin büyük imparatorluklarından Pers İmparatorluğu’nun güçlü ordularını yenmiş, Hindistan’da ilerlemiş, M.Ö. 336 -323  yılları arasındaki sürede Makedonya kralı olmuş, tarihin en büyük komutanlarından biri olan İskender’in şiddetli ağrıları vardır. Ağrılarına şifa bulmak ve başındaki iki boynuzdan kurtulmak için doktorlara başvurur ve bir türlü sonuç alamaz. Derdine çare bulamadığı için sonunda ab-ı hayat’ı aramaya başlar. Bunun için epeyce çaba sarf eder ve ab-ı hayat bulmak için epeyce uğraşan İskender sonunda kaynağın kendisi olmasa da ondan beslenen bir pınardan içip ağrılarından ve boynuzlarından kurtulur.

Şifa bulduğu için bu suya Cennet Suyu anlamına gelen Çapakçur adını verir. Daha sonra hekimlerinden Filkos’u yanına çağırır ve der ki; “Bu kadar zamandan beri benimle uğraştınız ve ağrıma bir ilaç bulmaya kadir olmadınız. İlacını Cenab-ı Allah Cennet nehirlerinden verdi. Burada benim için bir kale inşa edip, ismini “Çapakçur” verin. Bunun üzerine 315 günde Çapakçur Kalesi inşa edilir.

Bingöl adını, bu adla anılan dağdan aldı. Dağ ise adını, üzerindeki irili-ufaklı yüzlerce, belki de binlerce buzul gölden almıştır.

Bingöl Üniversitesi Bingöl haberde (bingoluniversitesiblogspot.com) yer alan bilgiye göre, Doğu Anadolu Bölgesi’nin yukarı Fırat Bölümü’nde yer alan Bingöl, adına ilişkin pek çok efsane ile tanınır. Tarih boyunca çeşitli medeniyetlerin egemenliğinde kalan il, daha önce “ÇEVLIK” ya da halk dilinde. “ÇOLİG” adıyla Palu ilçesine bağlı bir bucaktı. 1872 yılında ise “ÇAPAKÇUR” adıyla ilçe; 1936 yılında (yine aynı isimle 04.01.1936 tarihli 3197 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2885 sayılı kanunla) il haline getirilir. İl Merkezi “Çapakçur” adı altında 1945’e kadar bu isimle anıldı. 1945 yılında “BİNGÖL” adı verilir. Ve bu isimle anıla gelir.

İlin eski adı olan “ÇEVLİK” Anadolu halk ağızlarında; dere kenarında bulunan bağlık-bahçelik yer anlamına gelir. Gerçekten de Bingöl’ün eski yerleşim alanı olan Çevlik; Çapakçur Suyu’nun kenarında bağlık bahçelik yeşil bir ovada kurulmuş olup, ismiyle tenasüp içindedir. “ÇEVLİK” kelimesi halk dilinde hala ‘ÇOLİG’ olarak varlığını muhafaza etmektedir. Bugün bir çok kişi Bingöl isminin yanında ‘Çolig” ismini kullanmaktadır. Özellikle kırsal kesimlerde il merkezi bu isimle anılır.

Yazımın beşinci bölümünde Aksaray ilimizin isminin nereden geldiğini anlatmaya çalışacağım.